Yasal Bir Algoritma Olarak İkili Mantık: Osmanlı Sheikh al-Islam Fetvalarında Sistematik Karar Vermenin Hesaplanabilir Kanıtları

Öz

Bu disiplinlerarası çalışma, Osmanlı şeyhulislam fetva mantığının altında yatan algoritmik yapıyı ortaya çıkarmak için hesaplamalı dilbilim, makine öğrenmesi, İslam hukuku çalışmaları ve bilgi teorisi arasında köprü kurmaktadır. Fetâvâ-yı Feyziye, Fetâvâ-yı Ebüssuûd Efendi ve Behcetü'l-Fetâvâ gibi yetkin koleksiyonlardan 9.913 fetvanın kapsamlı analizi yoluyla, İslam hukuk mantığının temelde ikili bir algoritmik mimari üzerinde çalıştığını ve kararların %86,8'inin yasaklama/izin mantığını takip ettiğini göstermekteyiz. Sistem, olası maksimum entropiden (4.755 bit) %66,4'lük bir düşüşü temsil eden 1.599 bitlik dikkat çekici derecede düşük bir entropi sergilemektedir; bu da Şeyhulislamlık makamı merkezli Osmanlı hukuk hiyerarşisine özgü son derece yapılandırılmış ve öngörülebilir karar modellerine işaret etmektedir. Makine öğrenmesi modelleri, yasal kararları tahmin etmede %87,6 doğruluk (XGBoost) oranına ulaşmakta ve ikili dilsel belirteçler ("olmaz"/"olur") en güçlü öngörücü özellikler olarak hizmet etmektedir. Yasaklama-izin ayrımı, ikili vakalar arasında 4.410 yasaklama ve 4.199 izin kararıyla dengeli bir içtihat göstermektedir. Finansal vakalar, finansal olmayan vakalara (%84,3) kıyasla daha yüksek bir ikili sınıflandırma (%88,3) göstermekte, bu da ekonomik işlemlerin daha fazla yasal netlik gerektirdiğini düşündürmektedir. Bu bulgular, özellikle Osmanlı şeyhulislam sistemi aracılığıyla kurumsallaştırılan İslam içtihadının, modern bilişimden yüzyıllar önce sistematik, algoritma benzeri karar modelleri geliştirdiğine dair hesaplanabilir kanıtlar sunmakta ve bu durumun günümüz yasal otomasyonu ve dini bağlamlarda yapay zeka etiği için de çıkarımları bulunmaktadır.